Bach olmasaydı herhalde dünya daha sıkıcı olurdu

Mehmet Ocaktan

m.ocaktan@gmail.com

Ünlü org sanatçısı Helmut Walcha diyor ki: “Johann Sebastian Bach, bütün bir evreni gözler önüne serer. İnsan Bach dinledikten sonra, hayatın bir anlamı olduğunu fark eder.”

Bugünlerde tekrar tekrar Bach’ın Brandenburg Konçertosu’nu dinliyorum. Geçmişte de ara ara dinlemiştim, ama şimdi fark ettim ki Bach’ı dinlemek başlı başına bir ayrıcalık. Eğer Bach olmasaydı, herhalde modern müziğin kaybedeceği çok şey olurdu… Büyük dâhinin besteleri bir su gibi akar içinizde, zihninizi güçlü bir fırtınanın içinde adeta oradan oraya savurur, çarpıcı, etkileyici ama yorucu…

Mesela Bach’ın Şakon’u içimizde bir şeyleri yerinden oynatır, sanki dinmez bir hüzne ses verir, kederli ve muhteşemdir. Kalbimizin kapılarını açar ve bir kuş gibi ruhumuzu özgür bırakır…

Müzik tarihinin en çok eser veren sanatçılarından olan Bach’ın besteci olarak dehası, ancak ölümünden uzun yıllar sonra anlaşılabilmiştir. Aradan geçen yüzyılların ardından Bach’ın eserleri yeni modern müzik anlayışlarına yol göstermiştir.

En önemlisi de çok sesli müzik sanatının doruğundaki Bach’ın müziği, kendinden sonra gelen bestecileri derinden etkilemiş olmasıdır. Modern müziğin gelişmesinde önemli bir pay sahibi olan Bach, Armoni ve kontrpuanı bir arada kullanarak müziğin matematiğindeki mükemmelliği keşfeden bir dahidir. Ve diğer sanatçılardan kendisini ayıran en önemli özellik, popülizme sapıp halkın beğenisine boyun eğmeden, hoşa gitme endişesi taşımadan yeni biçimler yaratabilmiş olmasıdır.

Klavyeli çalgılardaki kıvrak doğaçlama yeteneği, aynı zamanda İtalyan ve Fransız müziğine duyduğu ilgi ve de dini ayinlere içten bağlılığı Bach’ın klasik müzik tarihinin en büyük bestecileri arasında yer almasını sağlamada önemli bir faktör olmuştur.

Hiç kuşkusuz Bach müzikal yapısının temeline köklü Alman müzik geleneğini yerleştirmiş, diğer Avrupa ülkelerinin müzik geleneğinin de uzağında kalmamıştır.

Majör müzik tarihi yazımının, diğer sanat tarihi yazımları gibi Öklid’çi geometrinin, Hegelian çizginin lineer sanat tarihçiliğine uyarlanmasındaki payına dikkat çeken Volkan Çağlayan, Bach’ın müziği ile uygarlığın gelişimi arasındaki bağı şöyle değerlendiriyor: “İlkel sözel kültürden kaynaklanan geleneksel müzik ‘adi’ modüler yapısıyla oda müziğine evrilmiş, burada antik çağın matematiksel düşünüşü Rönesans müziğinde tekrardan bilge bir biçimde tezahür etmiş, barok dönemde gelişen İtalyansı müzikal doku, yerini geç barokta karmaşık bir formun ve ezginin birbirine yapıştığı o “yüce” kontrpuan anlayışıyla birlikte Bach’a varmış, Almanya’da Mannheim okulu ile hacimsel olarak genişleyip çeşitlenmiştir. Bu evrimci görüşe göre Bach’ın müziği uygarlığın gelişimi için önemli bir başlangıç olmuş, oradan Beethoven’ın geniş orkestralar için yazdığı senfonilere doğru giden tarihsel süreç insanlığın ve uygarlığın düzeyini adeta tescil etmiştir.” (V. Çağlayan, Müzik tarihi yazımında doğrusal düşünme biçiminin eleştirisi, Evrensel gazetesi)

Hemen belirtmek gerekiyor ki Weimar Saray Orkestrası Bach için bir dönüm noktasıdır. Çünkü İtalyan müziğinin geniş repertuarıyla tanıştığı bu dönemden itibaren Bach’ın eserlerinde dramatik açılışlar, berrak melodik yapılar, enerjik ve ritmik sadelik gibi özellikler görülmeye başlanmıştır. Çok sesli müziğin bugün geldiği noktada büyük payı olan Bach, kendinden önce yaşayan bestecileri özümseyip, öğrendiklerini geleceğe aktarabilmiş nadir müzisyenlerden birisidir.

Bach’ın besteleri Brandenburg Konçertoları, Goldberg Varyasyonları, Si minor Missa, 2 Çile, ve 200 tanesi günümüze kadar ulaşmış 300’den fazla kantatayı kapsamaktadır. Bach’ın müzikteki teknik hakimiyeti, artistik güzelliği ve entelektüel derinliği sayesinde müzikte hep saygın bir yere sahip olmuştur. Ve tabii ki Bach’ın eserleri üç yüzyıldır süregelen dini ve dindışı çoksesliliğin vardığı son noktadır.

(KARAR)